Vào những ngày hè nóng nực như thế này, mà được thưởng thức một ly chanh dây mát lạnh thì thật tuyệt làm sao! Vị chua đậm đà cùng mùi hương thơm mát. Nếu bạn đã từng sử dụng qua thì cảm giác đọng lại sẽ làm bạn ngất ngây.
Vậy đâu là thành phần chính cho trái cây hương vị tuyệt vời như vậy? Hãy theo dõi bài viết hóa học của chanh dây sau đây để hiểu rõ hơn.
Đôi nét
Chanh dây (hay còn gọi là chanh leo) có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ và được người Tây Ban Nha ở Brazil ghi nhận vào những năm 1500. Có hơn 500 loài, trong đó ít nhất 50 loài trở lên có thể ăn được.
Hai giống thương mại chính là Passiflora edulis L. cho quả màu tím và P. edulis f. flavicarpa cho quả màu vàng. Brazil là nước sản xuất chanh dây lớn nhất thế giới với hơn 35.000 ha đang canh tác, cung cấp 485 nghìn tấn quả.
Chanh dây vàng là loài quan trọng nhất được trồng ở Brazil, tương ứng với 95% diện tích trồng. Úc và Brazil là những thị trường lớn nhất cho chanh dây, nơi số lượng lớn được sử dụng để pha trộn với các loại nước trái cây khác và nước giải khát.
Ở Việt Nam, chanh dây được trồng ở khắp các địa phương trên cả nước. Bởi nó dễ trồng và không kén chọn đất lắm.
Nên hiện nay rất nhiều tỉnh đang phát triển giống cây chanh leo này. Ví dụ như Gia Lai, Đắk Lăk, Lâm Đồng…
Giá trị dinh dưỡng
Chanh dây là nguồn dinh dưỡng rất tốt, cung cấp các loại vitamin A, vitamin C, đặc biệt là nguồn chất xơ dồi dào.
Thành phần dinh dưỡng từ quả chanh dây (18 g):
- Giá trị calo: 17 calo;
- Chất xơ: 2 gram;
- Vitamin C: 9% RDI;
- Vitamin A: 8% RDI;
- Kali: 2% RDI.
Loại trái này còn giàu các chất hữu cơ như caroten và polyphenol. Trên thực tế, khoa học đã chứng minh rằng trong các loại trái cây nhiệt đới như chuối, xoài, đu đủ, dứa, vải thiều thì chanh dây chứa hàm lượng polyphenol cao nhất.
Ngoài ra nó còn chứa một lượng nhỏ chất sắt. Thông thường cơ thể chúng ta khó có thể hấp thụ chất sắt từ thực vật, tuy nhiên nhờ hàm lượng vitamin C cao trong trái chanh dây mà cơ thể dễ dàng hấp thụ chất sắt hơn.
Thành phần hóa học
Trong chanh dây có chứa nhiều acid amin như tysorin, prolin, valin, treonin, leucine, arginin, vitamin A, vitamin C, sắt, kali, photpho chất xơ dồi dào, ngoài ra còn có các hợp chất khác như acid phenolic, phytochemical, flavonoid.
Chanh dây có vị chua ngọt, tính mát, có tác dụng giải độc cơ thể và cung cấp lượng vitamin dồi dào cho cơ thể.
Xem thêm thành phần hóa học khác tại đây.
Hóa học đằng sau
Sau đây là một vài thành phần hóa học chính của chanh dây. Bạn hãy theo dõi nhé!
Đường
Tổng hàm lượng carbohydrate là khoảng 15-20% với sự khác biệt nhỏ giữa các giống màu tím và màu vàng. Kết quả phân tích (tính bằng phần trăm) như sau:
| Fructose | Đường glucose | Sacaroza | |
|---|---|---|---|
| Màu tím | 33.5 | 37.1 | 29.4 |
| Màu vàng | 29.4 | 38.1 | 32.4 |
Ngoài ra còn có dấu vết của 7 loại đường khác.
Axit
Cả màu vàng và màu tím đều có hàm lượng axit cao (pH khoảng 3) và kết quả phân tích như sau:
| meq / 100g | Axit citric | Axit malic | Axit lactic | Axit malonic | Axit succinic | Axit ascorbic |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Màu tím | 13.1 | 3.86 | 7.49 | 4.95 | 2.42 | 0.05 |
| Màu vàng | 55 | 10.55 | 0.58 | 0.13 | dấu vết | 0.06 |
Tỷ lệ đường / axit đôi khi được sử dụng làm thước đo độ ngọt và có sự khác biệt đáng kể giữa các giống màu tím và vàng, 5: 1 so với 3: 8, do đó màu tím thường được coi là ngọt hơn.
Sắc tố màu
Năm 1963, người ta xác định rằng màu sắc của quả chanh dây không phải do anthocyanins mà còn do một lượng nhỏ flavon được tìm thấy.
Vào năm 1972, các nghiên cứu sâu hơn đã xác định các sắc tố carotenoid chính trong giống màu tím, bao gồm:
- Alpha-caroten
- Beta-carotene
- Gamma-caroten
- Phytofluene
- Beta-apo-12′-carotenal
- Beta-apo-8′-carotenal
- Cryptoxanthin
- Auroxanthin
- Mutatoxanthin
Alkaloids
Năm 1975, 7 alkaloid đã được phát hiện và 4 alkaloid trong số đó được xác định là harman (e), harmol, harmin và harmalin. Các thử nghiệm dược lý cho thấy nước ép có tác dụng an thần nhẹ.
Trong đó, harman là một gốc indole alkaloid cơ bản có cấu trúc 9H-beta-carboline mang nhóm thế methyl ở C-1.
Nó đã được phân lập từ vỏ cây Sickingia rubra, Symplocus racemosa, Passiflora Incnata, Peganum harmala, Banisteriopsis caapi và Tribulus terrestris, cũng như từ khói thuốc lá.
Đây là một chất ức chế cụ thể, ức chế thuận nghịch monoamine oxidase A. Nó có vai trò như một chất chống HIV, một chất chuyển hóa thực vật và một chất ức chế EC 1.4.3.4 (monoamine oxidase).
Harman (e) (CAS 486-84-0, CTPT = C12H10N2) được hiển thị bên dưới.
Chất bay hơi
Đến năm 1972, hơn 165 hợp chất đã được phát hiện trong chất bay hơi của nước ép giống màu vàng. Số lượng cao nhất là các ester C2-C8 của các axit béo C2-C8.
Các chất bay hơi khác bao gồm các sản phẩm phân hủy của carotenoid, các thành phần chứa lưu huỳnh và một số ester béo bất thường.
DJ Casimir và FB Whitfield vào năm 1978 đã đưa ra khái niệm về “giá trị tác động của hương vị” và từ hơn 300 thành phần hương vị dễ bay hơi mà họ phát hiện, đã xác định được 22 thành phần có hương vị chanh dây.
Sử dụng phương pháp hồi quy tuyến tính, họ có thể tái tạo hương vị tự nhiên bằng cách kết hợp 15 chất bay hơi này và tính toán từng hóa chất đóng góp vào đặc điểm hương vị.
| Hợp chất | Giá trị tác động hương vị | Nồng độ trong nước trái cây (ppm) | Đóng góp vào hồ sơ hương vị (%) |
| 6-(but-2′-enylidene) 1,5,5-trimetylcyclohex-1-ene | 79 | 1.1 | 30 |
| (Z)-hex-3-enyl butanoate | 41 | 0.8 | 11 |
| Hexyl butanoate | 6.8 | 4.1 | 9 |
| Ethyl (Z)-oct-4-enoate | 62 | 0.4 | 8 |
| β-ionone | 410 | 0.05 | 7 |
| Edulan I | 23 | 0.8 | 6 |
| Ethyl (Z)-octa-4,7-dienoate | 239 | 0.06 | 5 |
| Linalool | 30 | 0.05 | 5 |
| Ethyl hexanoate | 1.3 | 7.6 | 3 |
| Heptane-2-ol | 1.7 | 5.3 | 3 |
| (Z)-hex-3-enol | 26 | 0.3 | 3 |
| Hợp chất lưu huỳnh | 76 | 0.1 | 3 |
| Hexanol/ nonan-2-one | 1.8 | 4.0 | 3 |
| Rose oxide | 45 | 0.2 | 2 |
| Methyl butanoate | 0.7 | 8.3 | 3 |
Một sự khác biệt thú vị giữa chanh dây vàng và tím được tìm thấy khi nghiên cứu sự hiện diện của các hợp chất bất đối xứng.
Ví dụ, heptan-2-ol từ màu tím được tìm thấy là 92% (R) trong khi màu vàng là 82% (S)-đồng phân đối hình. Điều này cho thấy rằng, các con đường và / hoặc enzym khác nhau đã tham gia vào quá trình hình thành chúng.
Lợi ích sức khỏe
Chanh dây có vị rất chua, với hương vị thơm như đào. Phần trung tâm của quả được múc ra bằng thìa vừa ăn. Vừa ngon vừa lạ, trái cây cũng chứa một lượng dinh dưỡng cao.
Nó chứa đầy chất chống oxy hóa, khoáng chất, vitamin C và chất xơ. Nếu bạn tình cờ đặt tay vào chúng, sau đây là một vài lý do tại sao bạn nên thưởng thức loại quả này.
1. Đầy chất chống oxy hóa
Chanh dây chứa đầy chất chống oxy hóa có lợi giúp giảm thiểu tác hại của các gốc tự do. Nó cũng có trữ lượng polyphenol phong phú hơn các loại trái cây khác được trồng ở vùng nhiệt đới như chuối, vải và dứa.
2. Kích thích sản xuất collagen
Da lão hóa có thể được hưởng lợi từ chế độ ăn kiêng chanh dây vì collagen, protein chịu trách nhiệm giữ cho da trẻ và căng, được kích thích bởi piceatannol, một loại hợp chất phenolic trong trái cây.
3. Ức chế tăng sắc tố
Nám hoặc các mảng đổi màu hình thành trên da là một trong những tác động của quá trình lão hóa.
Chất piceatannol trong chanh dây có thể ức chế sự hình thành các vết thâm này. Đó là lý do tại sao nhiều loại kem và kem dưỡng da chống lão hóa có chứa chiết xuất từ chanh dây.
4. Bảo vệ da trước ánh nắng mặt trời
Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời quá nhiều là một trong những nguyên nhân lớn nhất gây lão hóa da. Hạt của quả có chứa piceatannol và scirpusin B, cả hai đều đã được chứng minh là có tác dụng bảo vệ da khỏi tác động tàn phá của ánh nắng mặt trời.
5. Làm giảm bệnh hen suyễn
Bệnh hen suyễn, một trong những bệnh mãn tính phổ biến nhất trên thế giới, có thể được giải quyết bằng chiết xuất từ vỏ chanh dây tím. Một nghiên cứu nói rằng chiết xuất này giúp giảm khò khè và ho do hen suyễn.
6. Giảm đau liên quan đến viêm xương khớp
Thoái hóa khớp gối là một chứng rối loạn thoái hóa khớp gây đau đớn, có thể làm người bệnh mất khả năng vận động. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất từ vỏ chanh dây tím giúp giảm đau và cứng liên quan đến tình trạng này.
7. Giúp giảm cân
Sự kết hợp của chất xơ cao với hàm lượng dinh dưỡng phong phú làm cho chanh dây trở thành một loại quả bổ sung giúp giảm cân tuyệt vời cho chế độ ăn uống của bạn.
Ăn vặt bằng trái cây không chỉ giúp bạn no lâu mà còn cung cấp cho bạn nguồn dinh dưỡng dồi dào.
Ngoài ra chanh dây còn nhiều lợi ích sức khỏe khác, bạn có thể tham khảo thêm tại đây.
Bài viết đến đây là hết rôi. Hi vọng sẽ giúp ích cho các bạn phần nào trong tương lai. Lần sau nếu có ai hỏi về chủ đề này thì hãy nhớ về hóa học đằng sau nó nhé!
Tham khảo UWI-Mona, hellobacsi, caythuocdangian, NCBI và The Health Site.
