Trời tối và bạn ở nhà một mình. Ngôi nhà yên tĩnh khác với âm thanh của chương trình bạn đang xem trên TV. Bạn nhìn thấy và nghe thấy nó đồng thời: Cửa trước đột nhiên bị đập vào khung cửa.
Tốc độ thở của bạn tăng lên. Trái tim của bạn chạy đua. Cơ bắp của bạn thắt lại.
Một tích tắc sau, bạn biết đó là gió. Không ai đang cố gắng vào nhà của bạn.
Trong tích tắc, bạn sợ hãi đến mức phản ứng như thể tính mạng của bạn đang gặp nguy hiểm, cơ thể bạn bắt đầu phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy rất quan trọng đối với sự sống còn của bất kỳ con vật nào.
Nhưng thực sự, không có nguy hiểm nào cả. Điều gì đã xảy ra để gây ra phản ứng dữ dội như vậy? Chính xác thì sợ hãi là gì?
Trong bài viết này, chúng ta sẽ xem xét hóa học đằng sau nỗi sợ và xem xét một số cách bạn có thể đánh bại nó.
Sợ hãi là gì?
Sợ hãi là một chuỗi phản ứng trong não bắt đầu với một kích thích căng thẳng và kết thúc bằng việc giải phóng các chất hóa học gây ra nhịp tim đập nhanh, thở nhanh và cơ bắp tràn đầy sinh lực, hay còn được gọi là phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy.
Tác nhân kích thích có thể là một con nhện, một con dao cứa vào cổ họng bạn, một khán phòng đầy người đang chờ bạn nói hoặc tiếng đập cửa trước của bạn đột ngột vào khung cửa.
“Sợ hãi là sự mong đợi hoặc dự đoán về những tổn hại có thể xảy ra… Chúng ta biết rằng cơ thể rất nhạy cảm với khả năng bị đe dọa, vì vậy có nhiều con đường đưa thông tin về nỗi sợ hãi đó vào não bộ”
Abigail Marsh, phó giáo sư tâm lý học tại đại học Georgetown.
Bộ não là một cơ quan vô cùng phức tạp. Hơn 100 tỷ tế bào thần kinh bao gồm một mạng lưới liên lạc phức tạp, là điểm khởi đầu của mọi thứ chúng ta cảm nhận, suy nghĩ và làm.
Một số giao tiếp này dẫn đến suy nghĩ và hành động có ý thức, trong khi những giao tiếp khác tạo ra phản ứng tự chủ.
Phản ứng sợ hãi gần như hoàn toàn tự trị: Chúng ta không kích hoạt nó một cách có ý thức hoặc thậm chí không biết chuyện gì đang xảy ra cho đến khi nó chạy đúng hướng.
Bởi vì các tế bào trong não liên tục chuyển thông tin và kích hoạt phản ứng, nên có hàng chục vùng não ít nhất là ngoại vi tham gia vào nỗi sợ hãi.
Nhưng nghiên cứu đã phát hiện ra rằng một số bộ phận của não đóng vai trò trung tâm trong quá trình này:
- Thalamus – quyết định nơi gửi dữ liệu cảm giác đến (từ mắt, tai, miệng, da)
- Sensory cortex (Vỏ não cảm giác) – giải thích dữ liệu cảm giác
- Hippocampus – lưu trữ và truy xuất những ký ức có ý thức; quy trình tập hợp các kích thích để thiết lập bối cảnh
- Amygdala – giải mã cảm xúc; xác định mối đe dọa có thể xảy ra; lưu trữ ký ức sợ hãi
- Hypothalamus – kích hoạt phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”
Quá trình tạo ra nỗi sợ hãi bắt đầu với một kích thích đáng sợ và kết thúc bằng phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy.
Nhưng có ít nhất hai con đường giữa bắt đầu và kết thúc quá trình. Trong phần tiếp theo, chúng ta sẽ xem xét kỹ hơn hóa học đằng sau nỗi sợ hãi.
Hóa học đằng sau
Khi chúng ta bị đặt vào một tình huống nguy hiểm mà chúng ta cho là có hại, một tín hiệu sẽ được gửi đến vùng đồi thị (thalamus), một trạm trung gian ở giữa não của bạn.
Sau đó, tín hiệu được chuyển tiếp trực tiếp đến hạch hạnh nhân. Amygdala là một thành phần cực kỳ quan trọng trong phản ứng của chúng ta đối với nỗi sợ hãi vì đây là thứ giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh khác nhau vào cơ thể.
Có nhiều chất dẫn truyền thần kinh được giải phóng vào cơ thể, nhưng khi nói đến sự sợ hãi, chất dẫn truyền thần kinh quan trọng là glutamate.
Từ đó, một loạt các phản ứng khác được kích hoạt, chẳng hạn như thông tin glutamate được gửi đến một khu vực của não gọi là vùng chất xám quanh rãnh Sylvius (periaqueductal gray).
Khu vực này chịu trách nhiệm trực tiếp cho các hành vi mà chúng ta trục xuất khi chúng ta sợ hãi, la hét và cóng.
Cũng như vậy, thông tin cũng được gửi đến những khu vực của não được gọi là vùng dưới đồi, chịu trách nhiệm về hệ thống thần kinh tự trị. Điều này kiểm soát các phản ứng mà chúng ta liên đến nỗi sợ hãi, chẳng hạn như nhịp tim nhanh và huyết áp cao cũng như thở nặng.
Các tín hiệu từ vùng dưới đồi được gửi xuống cơ thể đến các tuyến thượng thận, nơi phát ra cortisol và adrenaline.
Chúng ta điều biết rằng adrenaline thường được giải thích là một chất hóa học được đưa vào cơ thể khi bị áp lực, nhầm giúp chúng ta đưa ra quyết định nhanh chóng để xác định tình trạng sống sót của mình.
Trong đó, cortisol là chất chịu trách nhiệm dẫn đầu cuộc chiến hoặc bỏ chạy thông qua các kết nối với sự trao đổi chất của chúng ta, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến lượng glucose mà bạn nên nhận được cơ bắp.
Khi oxytocin của hạch hạnh nhân chiếm ưu thế, con người sẽ bình tĩnh hơn trong các tình huống nguy hiểm, trong khi nếu nhiều vasopressin làm tăng lo lắng, không chắc chắn và cuối cùng, nỗi sợ hãi bao trùm chúng ta và cơ thể chúng ta chuẩn bị cho cuộc chiến hoặc bỏ chạy.
Có một rối loạn chức năng đặc biệt liên quan đến việc lắng đọng canxi bất thường trong hạch hạnh nhân, làm suy giảm khả năng cảm nhận và cảm nhận sợ hãi của các nhân đó.
Chúng ta có thích sợ hãi không?
Nghe có vẻ không quá điên rồ nếu bạn coi sự sợ hãi là một yếu tố giúp tinh thần và thể chất dễ chịu.
Đặc biệt, khi bạn coi những kẻ liều lĩnh, nhũng kẻ nghiện adrenaline và những người tìm kiếm cảm giác mạnh mạo hiểm mạng sống của họ để có được một “cơn sốt adrenaline”, họ gặp phải nỗi sợ hãi, nhưng họ sử dụng nó để có lợi cho mình và khai thác adrenaline sản xuất từ cơ thể để nâng cao trí óc của họ để hoàn thành nhiệm vụ.
Tương tư như vậy khi chúng ta xem một bộ phim đáng sợ, mặc dù chúng ta chỉ đang xem xét một tình huống, bộ não của chúng ta vẫn tiếp nhận thông tin và xử lý nó như một cuộc chạm trán nguy hiểm, giải phóng các hóa học vào não bộ của chúng ta để chuẩn bị cho tình huống chiến đấu hoặc bay.
Dopamine được giải phóng khi chúng ta sợ hãi, thường liên quan đến hệ thống “phần thưởng” của não và được giải phóng để đáp lại những điều thú vị. Vậy điều đó có nghĩa là chúng ta thích những tình huống đáng sợ?
Làm thế nào để vượt qua nỗi sợ?
Theo công trình nghiên cứu hiện tại trên động vật như chuột, các nhà khoa học đã chứng minh rằng bằng cách xóa bỏ thụ thể cannabinoid loại 1 (CB1) sẽ làm mất khả năng điều chỉnh nỗi sợ hãi.
Các thụ thể CB1 được tìm thấy chủ yếu trong não, cụ thể là ở hạch nền và hệ limbic, bao gồm cả hồi hải mã (hippocampus). Chúng cũng được tìm thấy trong tiểu não và trong cả hệ thống sinh sản nam và nữ.
Cannabinoid là một nhóm các hợp chất hóa học đa dạng kích hoạt các thụ thể cannabinoid. Chúng bao gồm các chất kích thích tố nội tiết tố (được tạo ra tự nhiên trong cơ thể người và động vật), các chất phytocannabinoid (có trong cần sa và một số thực vật khác), và các chất cannabinoid tổng hợp (được sản xuất bằng phương pháp hóa học bởi con người).
Theo dõi thêm bài viết “Hóa học của cần sa” tại đây để hiểu rõ hơn về cannabinoid.
Lời khuyên để vượt qua nỗi sợ
Sau đây là 8 lời khuyên thiết thực để đối phó với nỗi sợ hãi hàng ngày:
- Không quan trọng tại sao bạn sợ hãi. Biết được lý do tại sao bạn phát triển một nỗi sợ hãi cụ thể không giúp bạn vượt qua nó nhiều, và nó làm trì hoãn sự tiến bộ của bạn trong những lĩnh vực thực sự sẽ giúp bạn bớt sợ hãi hơn. Ngừng cố gắng tìm ra nó.
- Tìm hiểu về điều bạn sợ hãi. Sự không chắc chắn là một thành phần rất lớn của nỗi sợ hãi: Việc phát triển sự hiểu biết về những gì bạn sợ sẽ giúp bạn xóa bỏ nỗi sợ hãi đó một chặng đường dài.
- Rèn luyện. Nếu có điều gì đó bạn ngại thử vì nó có vẻ đáng sợ hoặc khó, hãy bắt đầu từ những bước nhỏ và làm theo từng bước. Từ từ xây dựng sự quen thuộc với một chủ đề đáng sợ giúp bạn dễ quản lý hơn.
- Tìm một người không sợ hãi. Nếu bạn sợ điều gì đó, hãy tìm một người không sợ điều đó và dành thời gian cho người đó. Hãy dẫn cô ấy hay anh ấy đi cùng khi bạn cố gắng chinh phục nỗi sợ của mình – điều đó sẽ dễ dàng hơn nhiều.
- Nói về nó. Chia sẻ nỗi sợ của bạn thành tiếng có thể giúp bạn bớt nản lòng hơn nhiều.
- Chơi trò chơi trí óc với chính mình. Nếu bạn ngại nói trước nhóm, có thể là do bạn nghĩ rằng khán giả sẽ đánh giá bạn. Hãy thử tưởng tượng khán giả khỏa thân – là người mặc quần áo duy nhất trong phòng sẽ đặt bạn vào vị trí bị phán xét.
- Đừng nhìn vào kế hoạch vĩ đại. Chỉ nghĩ về từng bước kế tiếp. Nếu bạn sợ độ cao, đừng nghĩ đến việc ở trên tầng bốn mươi của một tòa nhà. Chỉ cần nghĩ về việc đặt chân của bạn vào tiền sảnh.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ. Sợ hãi không phải là một cảm xúc đơn giản. Nếu bạn gặp khó khăn khi tự mình vượt qua nỗi sợ hãi, hãy tìm một chuyên gia để giúp bạn. Có rất nhiều phương pháp điều trị chứng sợ hãi ngoài kia, và không có lý do chính đáng nào để không thử chúng dưới sự hướng dẫn của người có kinh nghiệm và được đào tạo.
Bài viết đến đây là hết rồi. Hi vọng sẽ giúp ích cho các bạn phần nào trong tương lai. Lần sau nếu có ai hỏi về chủ đề này thì hãy nhớ về hóa học đằng sau chúng nhé!
Tham khảo Howstuffworks, Reagent, Worldofchemicals, C&EN và ZHENG LIU.
