Xác ướp là trang phục dễ mặc nhất cho Halloween: bạn chỉ cần lấy một số băng, quấn mình và hoàn thành công việc. Tuy nhiên, đằng sau quy trình ướp xác truyền thống được sử dụng ở Ai Cập cổ đại, còn có một số lượng hóa học đáng ngạc nhiên.
Trong bài viết này chúng ta hãy xem xét các hóa chất được sử dụng trong quá trình này và cách hóa học hiện đại có thể giúp chúng ta xác định chúng.
Đôi nét
Theo wikipedia thì xác ướp là một người hoặc động vật có da với các cơ quan đã được bảo quản bằng cách tiếp xúc cố ý hoặc ngẫu nhiên với hóa chất, ở nhiệt độ cực lạnh (vùng núi cao hoặc 2 địa cực), độ ẩm rất thấp, hoặc thiếu không khí khi cơ thể đang chìm trong đầm lầy, khi đó quá trinh phân huỷ cơ thể sẽ bị ức chế hoặc dừng hẳn.
Một số tác giả giới hạn xác ướp chỉ với việc ướp xác dùng các hóa chất, nhưng thuật ngữ này đã được sử dụng từ năm 1615.
Xác ướp của người và các động vật khác đã được tìm thấy trên toàn thế giới, cả hai được xem như là một quá trình bảo tồn tự nhiên nhờ các điều kiện bất thường của thiên nhiên, được xem là hiện vật văn hóa, có giá trị lịch sử và khảo cổ lớn.
Hơn một triệu xác ướp động vật được tìm thấy ở Ai Cập, trong đó có nhiều mèo. Một trong những xác ướp tự nhiên lâu đời nhất là một cái đầu người bị cắt đứt vào khoảng 6.000 năm trước, được tìm thấy vào năm 1936 tại địa điểm có tên là Inca Cueva, Nam Mĩ.
Ngoài các xác ướp nổi tiếng của Ai Cập cổ đại, ướp xác có chủ đích là một phong tục của nhiều nền văn hóa cổ đại trong khu vực Nam Mỹ và Châu Á có khí hậu khô, hanh. Hiện nay có khoảng hơn 1.000 xác ướp đã được tìm thấy ở Tân Cương, Trung Quốc.
Các xác ướp cổ nhất được ướp bằng quy trình là một đứa trẻ, một trong những xác ướp Chinchorro tìm thấy trong thung lũng Camarones, Chile có niên đại khoảng năm 5.050 trước Công nguyên.
Hóa học đằng sau
Vì chúng ta đang tập trung ở đây vào các hóa chất được sử dụng trong quy trình, nên tôi sẽ bỏ qua các bước ban đầu. Tất nhiên trước khi bất kỳ điều gì có thể bắt đầu, nội tạng thường sẽ được lấy ra khỏi xác ướp, ngoại trừ tim (và dường như trong một số trường hợp là thận).
Các cơ quan được lưu trữ trong các lọ nắp. Bộ não cũng bị loại bỏ, nhưng theo một cách hơi khác: thường một lỗ được tạo ra ở đáy hộp sọ, và bộ não sau đó được cắt thành nhiều mảnh nhỏ, loại bỏ và bỏ đi.
Làm khô cơ thể
Sau đó, bước đầu tiên của quá trình ướp xác là làm khô cơ thể. Điều này được thực hiện bằng cách đóng gói nó với natron tự nhiên.
Natron là một hỗn hợp muối được thu hoạch từ lòng hồ khô, bao gồm chủ yếu là natri cacbonat (Na2CO3) và natri bicacbonat (NaHCO3), nhưng cũng chứa một lượng nhỏ natri clorua (NaCl) và natri sunfat (Na2SO4).
Hỗn hợp này hút ẩm, có nghĩa là nó hấp thụ nước dễ dàng, vì vậy nó được người Ai Cập cổ đại sử dụng như một chất làm khô để làm khô cơ thể. Ngoài ra, nó còn xà phòng hóa các mô mỡ trong tử thi.
Kết hợp lại, các hoạt động của Natron đã ngăn chặn sự phân hủy của cơ thể. Đó có lẽ là một điều tốt, vì một khi xác chết được nhồi Natron, nó được để đến bốn mươi ngày (và một số nguồn cho rằng lâu hơn: bảy mươi ngày).
Rõ ràng là nếu bạn để một xác chết nằm trong khoảng thời gian dài mà không có Natron, có lẽ bạn sẽ không muốn đến bất cứ nơi nào gần nó (hoặc những gì còn lại của nó) để hoàn tất quá trình ướp xác.
Lắp đầy các khoang cơ thể
Sau khi quá trình làm khô xác hoàn tất, natron được lấy ra khỏi các khoang của cơ thể. Tại vị trí của nó, cơ thể được nhồi bằng mùn cưa và vải lanh, cũng như một loạt các vật liệu khác bao gồm quế, myrrh (mộc dược), nhũ hương, cassia (quế đơn)… và theo báo cáo thì thậm chí có cả hành tây!
Có lẽ, điều này một phần chỉ đơn giản là để làm cho xác chết có mùi thơm hơn một chút – trong khi natron có thể đã ngừng phân hủy, bạn cho rằng xác chết khô vẫn không có mùi thơm như vậy. Tuy nhiên, một số chất này sẽ phục vụ một mục đích khác.
Cho dù người Ai Cập cổ đại có biết điều đó hay không, một số chất mà họ lấp đầy các khoang xác chết có chứa các hợp chất có đặc tính kháng khuẩn. Ví dụ, quế có chứa cinnamaldehyde, được biết là có một số hoạt tính kháng khuẩn.
Các chất khác, chẳng hạn như hành tây, rõ ràng không được thêm vào để tạo mùi thơm, mà còn chứa các hợp chất có thể bảo vệ chống lại vi sinh vật phân hủy của cơ thể.
Trong một trường hợp, đó là Ramesses IV, hành tây được nhét vào hốc mắt và tai ông ta. Người ta cho rằng những cái trong hốc mắt để tạo ra hình dáng mắt thật, và cũng để ngăn đôi mắt bị trũng sau khi ướp xác. Tuy nhiên lý do thật sự của việc đặt hành trong tai này có chút không rõ ràng!
Vật liệu ướp xác
Khi xác chết đã được chuẩn bị thích hợp, đã đến lúc quấn nó bằng băng vải lanh. Trước đó, cơ thể thường được bao phủ trong một số loại dầu, và bản thân các miếng băng thường sẽ được ngâm trong một loại nhựa thông.
Các loại dầu và nhựa được sử dụng cho thấy một số biến thể, nhưng thường là nhựa cây tùng bách, tuyết tùng và keo lá tràm được sử dụng.
Bitum và sáp ong cũng được sử dụng trong trường hợp của một số xác ướp. Các nhà hóa học hiện đại có thể biết những gì đã được sử dụng trong quá trình ướp xác do các dấu hiệu hóa học mà nhựa và dầu để lại.
Bằng cách phân tích băng của xác ướp bằng sắc ký khí ghép khối phổ, người ta có thể xác định được các hợp chất đánh dấu chỉ ra các loại nhựa cụ thể. Ví dụ, sự hiện diện của các dẫn xuất của axit abietic là dấu hiệu cho việc sử dụng nhựa cây lá kim, trong khi guaiacol gợi ý đến dầu tuyết tùng, và các hợp chất được gọi là steranes và hopanes có thể xác định việc sử dụng bitum.
Các loại nhựa được sử dụng trong quá trình băng bó khô để tạo thành một lớp niêm phong, bổ sung thêm một biện pháp bảo vệ khác chống lại sự phân hủy bằng cách bảo vệ cơ thể chống lại oxy trong không khí, vi khuẩn và nước.
Các hợp chất có trong một số loại nhựa cũng có thể giúp ích; các hợp chất phenolic như guaiacol có tác dụng diệt khuẩn. Nhựa hoặc sáp cũng được sử dụng để bịt các lỗ thông hơi để ngăn hơi ẩm xâm nhập vào các khoang của cơ thể.
Trong tất cả các chất được sử dụng để phủ lên xác ướp, bitum có lẽ là chất được biết đến nhiều nhất; Rõ ràng đây không phải sự xuất hiện kỳ quặc, đen sạm của một số xác ướp là kết quả của việc sử dụng nó trong quá trình ướp xác sao? Vâng, câu trả lời là có và không.
Bitum hay còn gọi là bitume hoặc bitym, được biết đến là “một hợp chất hữu cơ lỏng, màu đen, có độ nhớt cao. Đây là hỗn hợp của asphaltenes, hidrocabon thơm và hidrocacbon no.”
Theo wikipedia.
Bitum chắc chắn đã được sử dụng cho nhiều xác ướp, nhưng không phải tất cả; nó được sử dụng phổ biến hơn nhiều cho những xác ướp sau này, trong khi những xác ướp trước đó đôi khi được ướp mà không có nó.
Tuy nhiên, những xác ướp trước đó vẫn có thể có vẻ ngoài tối tăm do sự xuống cấp của nhựa được sử dụng theo thời gian. Ngoài ra còn có bằng chứng cho thấy nhựa nóng đã được sử dụng trong quá trình ướp xác các xác ướp sau này, điều này sẽ làm tăng thêm vẻ ngoài màu đen do nhựa đường cung cấp.
Cuối cùng, cho dù bạn đang hóa trang thành xác ướp hay thứ gì khác, hãy có một Halloween tuyệt vời và nhớ xem một số bài đăng về hóa học Halloween khác trên trang web!
Bài viết đến đây là hết rồi. Hi vọng sẽ giúp ích cho các bạn phần nào trong tương lai. Lần sau nếu có ai hỏi về chủ đề này thì hãy nhớ về hóa học đằng sau chúng nhé!
Tham khảo Compound Interest, Gomaa Abdel-Maksoud và Wikipedia.
